اگر طی سال های اخیر در بازار های سرمایه فعالیت کرده باشید حتما نام بورس و فرابورس را شنیده اید. ولی شاید این سوال برایتان پیش بیاید که این دو چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

بورس که در زبان فرانسوی( Bourse)  نوشته می شود، در زبان فارسی به بهابازار ترجمه شده و بازاری سازمان‌یافته است که قیمت‌گذاری، خرید و فروش کالا، قرارداد آتی و اوراق بهادار در آن انجام می شود. بورس به دو نوع بورس کالا و بورس اوراق بهادار دسته بندی می‌شود. در بورس کالا، کالا و در بورس اوراق بهادار، سهام و اوراق قرضه مورد معامله قرار می ‌گیرد. هر چند کلمهٔ بورس معمولا در معنی بورس اوراق بهادار به‌کار می رود.

در این مقاله به بررسی مفهوم بورس و انواع آن می پردازیم و تفاوت های آن با فرابورس را به صورت موردی توضیح می دهیم. پس تا انتهای این مطلب همراه من باشید.

فهرست عناوین:

• تاریخچه پیدایش بورس
• انواع بورس
• انواع روش های معامله گری
• بازار فرابورس چیست؟
• تفاوت بازار بورس و فرابورس

تاریخچه پیدایش بورس

کلمه بورس از نام خانوادگی شخصی به نام « van der Bourse»  یا وان دِر بورس قرض گرفته شده که در اوایل قرن پانزدهم میلادی در ساختمانی در شهر بروژ بلژیک زندگی می کرد. شهر بروژ پتانسیل های ارزشمندی داشت تا بتواند به عنوان اولین جایگاه سرمایه گذاران اروپایی شناخته شود. در آن زمان صرافان شهر در مقابل خانهٔ وان در بورس جمع می شدند و به دادوستد کالا، پول و اوراق بهادار می‌ پرداختند. سال ها بعد این نام به کلیهٔ اماکنی که محل دادوستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاری بودند تعلق گرفت.

طبق شواهد تاریخی، علاقه مندان به مبادله کالا و سایر سرمایه گذاری ها در مناطق مشترک برای بحث در مورد معاملات ملاقات می کردند. با گذشت زمان، معامله گران یک سازماندهی کلی پیدا کردند و فرآیند مبادله رونق بیشتری یافت و در نتیجه مبادلاتی مانند بورس نیویورک (NYSE) توسعه پیدا کرد.

انواع بورس

• بورس کالا

بورس کالا بازاریست که در آن کالا های معینی خرید و فروش می شوند و به‌طور منظم و دائم فعال است. در بورس کالا معمولاً مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می‌گیرد. هر بورسِ کالا را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می‌گیرد، نام‌ گذاری می‌کنند. مانند بورس نفت یا بورس گندم.

• بورس ارز

در بورس ارز، همان ‌طور که از اسم آن پیداست، پول ‌های خارجی خرید و فروش می شوند. این بورس در  ایران فعال نیست اما در کشور های پیشرفته تر فعالیت چشمگیری دارد.

• بورس اوراق بهادار

در بورس اوراق بهادار دارایی‌های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و… مورد معامله قرار می‌گیرد. در ایران، به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که به‌طور رسمی و دائمی در محل معینی تشکیل می‌شود، «بورس اوراق بهادار» می‌گویند.

• بورس ایران

بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۴۶ و فرابورس ایران هم در ۱۹ آبان ۱۳۸۷ افتتاح شد. بورس اوراق بهادار یک بازار متشکل سرمایه ‌ایست که در آن سهام شرکت ‌های خصوصی و دولتی طبق قانون خاصی خرید و فروش می‌شود. بازار بورس از سویی محلی برای جمع ‌آوری پس‌ انداز و نقدینگی بخش خصوصی به‌ منظور انجام پروژه‌ های سرمایه‌گذاری بلندمدت بوده و از سوی دیگر یک مرجع برای افرادیست که وجوه مازاد خود را برای سرمایه‌گذاری در شرکت ‌ها به‌کار انداخته و می خواهند از آن سود ببرند. ساز و کار بورس به این صورت است که از طریق جذب و به ‌کار انداختن سرمایه‌ های راکد، حجم سرمایه‌ گذاری در جامعه را بالا می ‌برد.

• بورس مسکن

در بورس مسکن، املاک و مستغلات خرید و فروش می‌ شوند. پروسه راه اندازی این بورس از سال ۱۳۹۹ در ایران شروع شده است. بورس مسکن، پنجمین بورس در ایران است.

• بازار بورس انرژی

بازار بورس انرژی از سال 91 شروع به فعالیت کرده است، در این بازار حامل ‌های انرژی و اوراق بهادار بر پایه این حامل ‌ها معامله می‌ شوند. از اهداف بورس انرژی، ایجاد شفافیت در بازار، کشف قیمت دقیق حامل‌ های انرژی و رفع انحصار است. بازار بورس انرژی به دو بازار فیزیکی و مشتقه تقسیم می‌شود، افراد حقیقی از طریق بازار مشتقه می‌توانند اقدام به معامله کنند و امکان معامله در بازار فیزیکی بورس انرژی برای افراد حقیقی وجود ندارد.

انواع روش های معامله گری

• معامله‌ گری روزانه: در این روش معاملات به‌صورت ساعتی و روزانه برای کسب سود انجام می‌شود که نیاز به تخصص و مطالعهٔ بالا دارد.
• معامله گری بلند مدت: در روش معاملات بلندمدت، تحلیل ‌ها و هدف ‌گذاری ‌ها در بازهٔ زمانی بسیار بزرگ‌ تری مانند ۶ ماهه، یک ‌ساله و بیشتر تعیین می ‌شوند.

بازار فرابورس چیست؟

فرابورس مثل بورس بازاری است  که در آن سهام شرکت ‌ها خرید و فروش شده و براساس عرضه و تقاضا قیمت گذاری می‌شود. فرآیند پذیرش و خرید و فروش در فرابورس راحت تر بوده و شرکت ‌‌های کوچک هم می‌توانند سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کنند. نام این بازار در ایران از معادل انگلیسی آن over the counter گرفته شده و به همین علت به این بازار OTC هم می گویند.

فرابورس قسمتی از بازار سرمایه که زمینه ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند یا می‌خواهند سریع ‌تر وارد بازار شوند را به صورت یکپارچه هدایت می کند. راحت ‌تر بودن شرایط پذیرش در این بازار باعث شده دوره زمانی پذیرش شرکت ‌ها کاهش یابد.

مهم ترین هدف فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت بنگاه های اقتصادی برای تامین مالی از طریق بازار سرمایه است؛ به همین دلیل شرکت ها با احراز حداقل شرایط و در سریع ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را دارند و می توانند از تمامی مزایای شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار بهره مند شوند.

سازمان بورس اوراق بهادار به عنوان نهاد ناظر بر فعالیت‌ های مالی و عملیاتی شرکت ‌های بورس، فرابورس و بورس کالا نظارت کامل دارد. فرابورس برای عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار، هفت بازار به نام ‌های بازار یک، بازار دو، بازار سه (عرضه)، بازار ابزار نوین مالی، بازار پایه و بازار شرکت‌ های کوچک و متوسط دارد که در ایران بازار یک، دو و پایه مرسوم هستند.

تفاوت بازار بورس و فرابورس

به طور کلی نماد هایی که در تابلوی اول اصلی بورس عملکرد مناسب نداشته باشند به بازار دوم بورس منتقل می شوند و چنانچه در بازار دوم هم زیان ده باشند به بازار فرابورس و دو تابلوی آن یعنی اول و دوم منتقل می شوند. ولی اگر در آنجا هم ضرر رسان باشند اخراج شده و در بازار پایه معامله می شوند.

از جمله تفاوت های بورس و فرابورس عبارتند از:

• تفاوت در تعداد بازار ها: بازار بورس اوراق بهادار یعنی همان بازار اصلی دارای دو بازار اول و دوم است که در بازار اول عملکرد و سودآوری شرکت ها مناسب است و در بازار دوم عملکرد پایین تری دارند و این در حالیست که فرابورس دارای پنج بازار است که بازار اول و دوم به شرکت هایی با سهامی عام اختصاص دارد .
• حجم مبنا: حجم مبنا تعداد سهامی است که انتظار می رود در طول روز معامله شود و این امر بر اساس تعداد سهام یک شرکت و طبق یک معادله ای تقسیم بر تعداد روز های معاملاتی یک سال به دست می آید. اما در رابطه با نماد های فرابورسی باید گفت که حجم مبنای آن ها یک است. در ضمن این موضوع در رابطه با نماد هایی که بعد از یک مجمع، تازه بازگشایی شده اند هم صادق است .
• میزان سرمایه ی شرکت ها: میزان سرمایه ی شرکت های بورسی به مراتب بیشتر از شرکت های فرابورسی است و معمولا نماد های فرابورسی سرمایه ای کمتر از پنجاه میلیارد دارند.
• قوانین نظارتی و نحوه پذیرش شرکت ‌ها: روند پذیرش شرکت ‌ها در فرابوس ساده ‌تر بوده و الزامات کمتری نسبت به بورس دارد. در بورس معیار هایی مانند حداقل سرمایه ثبت شده شرکت، حداقل سهام شناور، حداقل تعداد سهامداران، حداقل سابقه فعالیت شرکت در صنعت مربوطه، مقدار زیان انباشته، نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ ها و میزان سودآوری شرایط سخت گیرانه تری دارند.

آیا برای معامله در بورس و فرابورس نیاز به کد بورسی جداگانه دارم؟

در پاسخ به این پرسش باید بگوییم که سهام شرکت ‌های فرابورسی و بورسی با یک کد معاملاتی خرید و فروش می شوند و شما می‌توانید برای شروع معامله، کد بورسی خود را از کارگزاری های رسمی بگیرید.